مثانه پرکار (بیش فعال): عوارض و درمان
مثانه بیش‌فعال مشکلی است که به عملکرد ذخیره‌سازی مثانه ربط دارد و باعث می‌شود فرد به صورت ناگهانی نیاز به دفع ادرار پیدا کند. ممکن است نیاز به دفع ادرار غیرقابل کنترل باشد و فرد به صورت غیرارادی دفع ادرار داشته باشد که به آن بی‌اختیاری ادرار می‌گویند. اگر چه مثانه بیش فعال در میان افراد مسن شایع است، اما به عنوان بخشی طبیعی از فرایند پیری به شمار نمی‌آید. اگر علائم مشکلات مثانه بیش فعال شما را مضطرب و پریشان کرده است، نگران نباشید؛ راه‌های درمانی مختلفی وجود دارد که ممکن است به شما کمک کند.
در صورتی که به مثانه بیش فعال مبتلا هستید؛ ممکن است احساس خجالت کنید، خودتان را منزوی کنید و یا کار و فعالیت‌های اجتماعی خود را محدود کنید. خبر خوب این است که یک معاینه مختصر و کوتاه می‌تواند مشخص کند که آیا دلیل خاصی برای مثانه بیش‌فعال شما وجود دارد یا خیر. مدیریت وکنترل علائم مثانه پرکار اغلب با راه‌حل‌های رفتاری (رفتاردرمانی) مانند مدیریت مصرف مایعات، زمان‌بندی دفع ادرار و کنترل مثانه با استفاده از تمرینات عضلات کف لگن، آغاز می‌شود. اگر این راه‌حل‌های اولیه نتوانستند علائم شما را به میزان کافی بهبود بخشند، روش‌های درمانی دوم و سومی وجود دارند که می‌توانند به شما کمک کنند.
علائم
اگر مثانه شما بیش فعال است، ممکن است علائم زیر را تجربه کنید:
نیاز ناگهانی به دفع ادرار که این احساس نیاز به سختی قابل کنترل است.
تجربه بی‌اختیاری ادرار؛ فرد بلافاصله بعد از اینکه احساس ناگهانی دفع ادرار پیدا کرد، به صورت بی‌اختیار ادرار می‌کند.
تکرر ادرار؛ معمولاً ۸ بار یا بیشتر در ۲۴ ساعت شبانه‌روز
بیدار شدن از خواب، دو بار یا بیشتر در هنگام شب برای ادرار کردن (شب ادراری)
اگر چه ممکن است زمانی که احساس نیاز فوری به ادرار کردن پیدا کردید، بتوانید خود را به توالت برسانید؛ اما تکرر ادرار غیرمنتظره و شب ادراری می‌تواند زندگی شما را مختل کند.
علل
مثانه بیش فعال عارضه‌ای است که به دلیل انقباض غیرارادی عضلات مثانه رخ می‌دهد؛ حتی وقتی که مقدار ادرار موجود در مثانه کم باشد نیز این انقباض اتفاق می‌افتد. این انقباض غیرارادی باعث احساس نیاز فوری به دفع ادرار در فرد می‌شود.چندین عارضه وجود دارد که ممکن است علائم و نشانه‌های مثانه بیش فعال را شدت بخشد؛ از جمله:
اختلالات عصبی مانند بیماری پارکینسون، سکته مغزی و بیماری ام اس
تولید زیاد ادرار که ممکن است به دلیل مصرف زیاد مایعات، نارسایی کلیه‌ها و یا بیماری دیابت باشد.
مصرف داروهایی که باعث افزایش سرعت تولید ادرار می‌شوند و یا لازم است مقادیر زیادی مایعات با آنها بنوشید.
عفونت حاد دستگاه ادراری که می‌تواند باعث بروز علائمی شبیه به علائم مثانه بیش‌فعال شود.
ختلالات مثانه مانند وجود تومورها و یا سنگ مثانه
عواملی که مانع خروج ادرار از مثانه می‌شوند؛ مانند بزرگ شدن پروستات، یبوست و یا عمل‌های جراحی که در گذشته برای درمان انواع دیگر بی‌اختیاری ادرار انجام شده است.
مصرف بیش از حد کافئین و یا الکل
کاهش عملکرد شناختی به دلیل پیری که ممکن است باعث شود فهم سیگنال‌های صادرشده از مغز برای مثانه دشوارتر شود.
اختلال در راه رفتن که اگر شما قادر نباشید خود را سریعاً به توالت برسانید، می‌تواند منجر به ادرار اضطراری شود.
تخلیه مثانه به صورت ناقص که ممکن است منجر به بروز علائم مثانه بیش فعال شود؛ زیرا تخلیه ناقص مثانه باعث می‌شود فضای کمی برای ذخیره ادرار باقی بماند.
آزمایش و تشخیص
اگر شما احساس نیاز غیرطبیعی و فوری به ادرار کردن دارید، پزشک شما را معاینه خواهد کرد تا مطمئن شود که به عفونت ادراری و یا وجود خون در ادرار مبتلا نیستید. همچنین ممکن است پزشک بخواهد مطمئن شود که شما در هنگام ادرار کردن، مثانه خود را به طور کامل خالی می‌کنید.
پزشک عللی که ممکن است بیانگر وجود این عارضه باشد را جستجو خواهد کرد. بررسی‌های پزشک معمولاً شامل موارد زیر خواهد بود:
بررسی تاریخچه پزشکی شما
معاینه فیزیکی با تمرکز بر روی شکم و اندام تناسلی شما
آزمایش نمونه ادرار برای بررسی عفونت ادراری، وجود خون در ادرار و اختلالات دیگر
معاینه عصبی متمرکز که ممکن است مشکلات حسی و یا عکس‌العمل‌های غیرطبیعی را شناسایی کند
ممکن است پزشک برای ارزیابی عملکرد مثانه شما و توانایی آن برای تخلیه یکنواخت و کامل ادرار، انجام تست‌های یورودینامیک را توصیه کند. این تست‌ها عبارتند از:
اندازه‌گیری مقدار ادرار باقی‌مانده در مثانه: پزشک برای اندازه‌گیری مقدار ادرار باقی‌مانده در مثانه بعد از اینکه ادرار کردید، یک سونوگرافی از مثانه شما انجام می‌دهد و یا یک لوله (کاتتر) نازک را از طریق مجرای ادراری به سمت مثانه عبور می‌دهد تا ادرار باقی‌مانده را تخلیه و مقدار آن را اندازه‌گیری کند.
اندازه‌گیری سرعت جریان ادرار: برای اندازه‌گیری حجم و سرعت تخلیه ادرار، ممکن است از شما خواسته شود که درون یک جریان‌سنج، ادرار کنید. این وسیله داده‌های دریافتی را به یک نمودار تغییرات در میزان جریان ادرار، تبدیل می‌کند.
تست فشار مثانه: نوار مثانه فشار مثانه و نواحی اطراف آن در حین اینکه مثانه در حال پر شدن است را اندازه می‌گیرد. به طور کلی این تست برای افرادی استفاده می‌شود که به بیماری‌های عصبی که نخاع را تحت تأثیر قرار می‌دهند، مبتلا هستند.
پزشک نتایج هرکدام از این تست‌ها را بررسی خواهد کرد و سپس بهترین راه‌حل درمانی را به شما ارائه خواهد داد.
درمان و دارو
روش‌های رفتاری
اولین راه‌حل برای کمک به مدیریت علائم مثانه پرکار، بکارگیری روش‌های رفتاری می‌باشد که به آن رفتاردرمانی نیز می‌گویند. این روش‌ها در اغلب موارد مؤثر هستند و هیچ‌گونه عوارض جانبی به همراه ندارند. روش‌های رفتاری می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
انجام تمرینات عضلات کف لگن
حفظ وزن مناسب
مدیریت مصرف مایعات
دو برابر کردن تعداد دفعات دفع ادرار
برنامه‌ریزی کردن برای رفتن به توالت
کاتتریزاسیون متناوب (استفاده از سوند ادراری)
استفاده از پد جاذب
آموزش دادن مثانه
داروها
داروهایی که مثانه را آزاد و شل می‌کنند می‌توانند برای کاهش علائم مثانه بیش فعال مفید باشند و بی‌اختیاری ادرار را کاهش دهند. شایع‌ترین عوارض جانبی اکثر این داروها، خشکی چشم و خشکی دهان است؛ اما نوشیدن آب برای رفع این خشکی می‌تواند علائم مثانه بیش‌فعال را تشدید کند. یبوست یکی دیگر از عوارض جانبی بالقوه است که می‌تواند علائم مثانه بیش فعال را تشدید کند. ممکن است اشکال دیگر این داروها از جمله پچ پوستی یا ژل، عوارض جانبی کمتری را به دنبال داشته باشد.
درمان عوارض جانبی داروهای اثرگذار، مهم‌تر از توقف مصرف آنها است. به طور مثال، ممکن است پزشک به شما پیشنهاد کند برای از بین بردن خشکی دهان، آب‌نبات‌ها و آدامس‌های بدون شکر مصرف کنید و برای رفع خشکی چشم و مرطوب نگه داشتن آن از قطره‌های چشمی استفاده کنید. محصولات آماده‌ای که بدون نسخه پزشک در دسترس هستند (مانند محصولات بیوتین) می‌توانند برای رفع خشکی دهان به صورت طولانی مدت مفید باشند. برای جلوگیری از یبوست ممکن است پزشک یک رژیم غذایی سرشار از فیبر و یا مصرف مسهل‌ها را به شما پیشنهاد کند.
داروهای مثانه به احتمال زیاد کمکی به شب ادراری نمی‌کنند. مشکل شب ادراری همیشه به مثانه ربط ندارد، بلکه ممکن است به کلیه‌ها و قلب که مایعات بدن شما را کنترل می‌کنند ربط داشته باشد. عملکرد کلیه و قلب و مصرف مایعات می‌تواند در طول زمان تغییر کند. همچنان که مسن‌تر می‌شوید، ممکن است مقدار ادرار شما در شب نسبت به طول روز افزایش یابد.
تحریک عصبی
تنظیم تکانه‌های عصبی که به مثانه وارد می‌شود، می‌تواند علائم مثانه بیش فعال را بهبود بخشد. در یکی از روش‌های تحریک عصبی، یک سیم نازک در نزدیک عصب‌های خاجی (جایی در نزدیکی دنبالچه) قرار داده می‌شود؛ این سیم سیگنال‌هایی را به مثانه ارسال می‌کند.
این روش جراحی اغلب به صورت آزمایشی انجام می‌شود؛ به این صورت که یا در مدت زمانی کوتاه از یک سیم موقت استفاده می‌شود، یا از روشی پیشرفته‌تر که در آن الکترودهای دائمی در محل کاشته می‌شوند استفاده می‌شود که در این صورت مدت زمان آزمایش طولانی‌تر خواهد بود. سپس پزشک دستگاهی را به سیم متصل می‌کند تا پالس‌های الکتریکی را به مثانه منتقل کند؛ درست مانند آنچه که یک دستگاه تنظیم‌کننده ضربان قلب، برای قلب انجام می‌دهد. اگر این روش درمانی علائم شما را با موفقیت کاهش داد، سیم به یک دستگاه باتری کوچک که در زیر پوست قرار داده شده است، متصل می‌شود.
عمل جراحی
عمل جراحی برای درمان مثانه بیش‌فعال، برای افرادی که علائم شدیدی دارند و با سایر روش‌های درمانی بهبود نیافته‌اند انجام می‌شود. هدف از عمل جراحی بهبود توانایی ذخیره‌سازی مثانه و کاهش فشار واردشده به آن است. با این حال، این روش به تسکین درد مثانه کمکی نخواهد کرد. انواع روش جراحی عبارتند از:
عمل جراحی برای افزایش ظرفیت مثانه: در این عمل با استفاده از قطعه‌هایی از روده، بخشی از مثانه تعویض می‌شود. این عمل تنها برای موارد شدید بی‌اختیاری ادرار که با سایر روش‌های درمانی قابل کنترل نبوده استفاده می‌شود. اگر این عمل را جراحی را انجام دادید، ممکن است لازم باشد در تمام طول عمر باقی‌مانده‌ی خود برای تخلیه مثانه از کاتتریزاسیون متناوب (استفاده از سوند ادراری) استفاده کنید.
عمل جراحی برداشتن مثانه: این عمل به عنوان آخرین راه چاره استفاده می‌شود. در این عمل مثانه برداشته و با عمل جراحی یک جایگزین برای آن ساخته می‌شود و یا یک دهانه (استوما یا شکاف) بر روی بدن ایجاد می‌شود تا یک کیسه در نزدیکی آن قرار گیرد و ادرار را جمع‌آوری کند.