مثانه عصبی

مثانه عصبی (نوروژنیک) : علائم و درمان

مثانه عصبی عنوانی است که به تعدادی از بیماری‌های دستگاه ادرار در افرادی که کنترل مثانه خود را به علت ضایعات مغزی، نخاعی و یا مشکلات عصبی از دست داده‌‌اند اطلاق می‌شود. چگونگی ذخیره ادرار در مثانه یا تخلیه ادرار از آن به وسیله اعصاب خاصی در بدن ما کنترل می‌شود و مشکلاتی که برای این اعصاب به وجود می‌آید، منجر به بروز بیماری‌هایی از قبیل مثانه بیش فعال (AOB)، بی‌اختیاری ادرار و مثانه کم فعال (UAB) یا احتباس ادراری خواهد شد. احتباس ادراری به حالتی گفته می‌شود که مسیر جریان ادرار مسدود می‌شود و تخلیه ادرار به درستی انجام نمی‌گیرد.

علائم مثانه عصبی یا نوروژنیک می‌تواند تأثیرات منفی زیادی بر کیفیت زندگی شما داشته باشد. مثانه عصبی می‌تواند فعالیت‌های شغلی و روابط اجتماعی شما را تحت تأثیر قرار دهد. اگر شما با مشکل بی‌اختیاری ادرار مواجه هستید، گاهی اوقات ریزش ناگهانی ادرار می‌تواند باعث بروز عفونت و بیماری‌های پوستی در شما شود. برای پی بردن به علت بروز علائم مثانه عصبی باید با یک متخصص اورولوژی مشورت کنید. علائم مثانه عصبی ممکن است مشابه با علائم سایر امراض و بیماری‌ها باشد. متخصص اورولوژی می‌تواند به طور قطعی مشخص کند که علائم مشاهده شده در شما به علت بیماری‌های دیگری نیست و قطعاً به بیماری مثانه عصبی ناشی می‌شود. گاهی علائم ساده مثانه عصبی می‌تواند در ادامه منجر به بروز مشکلات ادراری وخیم‌تری در شما شود. اما چند روش درمانی برای رفع این مشکلات وجود دارد و متخصص اورولوژی می‌تواند تعیین کند که بهترین درمان برای شما کدام است.

علل مثانه عصبی

چندین ماهیچه و عصب مختلف باید با یکدیگر همکاری کنند تا مثانه شما بتواند تا قبل از آنکه شما اقدام به تخلیه ادرار نمایید، ادرار را در خود نگه دارد. برای این منظور، یک سری پیام‌های عصبی بین مغز و ماهیچه‌هایی که تخلیه ادرار را کنترل می‌کنند، رد و بدل می شود. اگر اعصابی که وظیفه انتقال این پیام‌ها را بر عهده دارند به علت بیماری یا مصدومیت، آسیب ببینند، ماهیچه‌های کنترل کننده مثانه نیز دیگر نخواهند توانست که در زمان درست منقبض و منبسط شوند و عملکرد خود را به طور صحیح انجام دهند. در افراد مبتلا به بیماری مثانه عصبی، ماهیچه‌ها و اعصاب کنترل کننده مثانه نمی‌توانند به خوبی با یکدیگر همکاری کنند. در نتیجه، فرایند پر و خالی شدن مثانه به طور صحیحی انجام نمی‌شود. ماهیچه‌های مثانه ممکن است حالت بیش فعال پیدا کنند و به تعداد دفعات بیشتر از حد طبیعی و یا قبل از آنکه مثانه به طور کامل از ادرار پر شود، این ماهیچه‌ها فشرده شوند و مثانه را خالی کنند. گاهی اوقات هم این ماهیچه‌ها خیلی شل هستند و به ادرار اجازه می‌دهند که قبل از آنکه شما به اختیار خودتان آن را تخلیه کنید، از مثانه خارج شود (بی‌اختیاری). در مقابل، در افراد دیگری ممکن است ماهیچه‌های مثانه کم‌فعال باشند. در نتیجه هنگامی که مثانه از ادرار پر می‌شود، این ماهیچه‌ها فشرده نمی‌شوند و مثانه را به طور کامل و یا اصلاً تخلیه نمی‌کنند. ماهیچه‌های اسفنکتر که در اطراف مجرای ادرار (پیشابراه) قرار دارند نیز ممکن است به درستی کار نکنند. یعنی ممکن است هنگامی که شما می‌خواهید مثانه را خالی کنید، این ماهیچه‌ها به حالت سفت و منقبض باقی بمانند و اجازه تخلیه مثانه را ندهند. بعضی افراد نیز همزمان به هر دو عارضه مثانه بیش فعال و کم فعال دچار می‌شوند.

نشانه‌ها و علائم

علائم مثانه عصبی در بیماران مختلف با هم فرق دارد. نوع این علائم به نوع آسیبی که به اعصاب یک شخص وارد شده است نیز بستگی خواهد داشت. در بعضی افراد ممکن است علائم هر دو عارضه مثانه بیش فعال و کم فعال به طور همزمان دیده شود. احتمال بروز همزمان بیش فعالی و کم فعالی مثانه در بیماران مبتلا به ام اس، سکته مغزی و زونا بیشتر است.

عفونت مجرای ادرار

بیماران مبتلا به بیش فعالی و کم فعالی مثانه می‌توانند به طور مکرر با مشکل عفونت مجرای ادرار مواجه شوند. در واقع عفونت مجرای ادرار اغلب به عنوان اولین علائم مثانه عصبی دیده می‌شود. این عفونت‌های مکرر به علت وجود باکتری‌ها، ویروس‌ها و مخمرهای بیماری‌زایی است که در درون مجرای ادرار رشد می‌کنند.

بی‌اختیاری ادرار همراه با مثانه بیش فعال

در مثانه بیش فعال (که اغلب در بیماران مبتلا به سکته مغزی، بیماری‌های مغزی و بیماری پارکینسون دیده می‌شود)، ماهیچه‌های مثانه به تعداد دفعات بیشتر از نرمال، فشرده می‌شوند. گاهی اوقات، فشرده شدن این ماهیچه‌ها باعث می شود که قبل از آنکه شما به اختیار خودتان ادرار کنید، ادرار از مثانه شما بیرون بریزد (بی‌اختیاری). در حالت بیش فعالی مثانه، مکن است شما به طور ناگهانی احساس نیاز فوری به تخلیه ادرار پیدا کنید و اصلاً نتوانید آن را نگه دارید. در این هنگام یک حالت “دستپاچگی” به شما دست می‌دهد و باعث می‌شود که از ترس بیرون ریختن ادرار، فوراً به توالت بروید. البته ممکن است بعد از این احساس دستپاچگی، ادرار از مثانه بیرون بریزد یا نریزد و یا فقط چند قطره ادرار از مثانه خارج شود. اما گاهی اوقات حجم زیادی از ادرار از مثانه شما بیرون می‌ریزد. گاهی اوقات هم ادرار در هنگامی که خواب هستید، بیرون می‌ریزد.

تکرر ادرار

یکی دیگر از علائم ناشی از مثانه عصبی آن است که شما در طول روز یا شب چندین مرتبه به توالت می‌روید (در حالی که ممکن است فقط مقدار خیلی کمی ادرار داشته باشید). در حالت عادی تعداد دفعاتی که یک نفر در طول روز ادرار می‌کند می‌تواند در بین افراد مختلف، متفاوت باشد. اما اغلب متخصصین معتقدند فردی که بیش از ۸ مرتبه در طول ۲۴ ساعت شبانه‌روز به توالت می‌رود، به مشکل “تکرر ادرار” دچار شده است.

احتباس ادراری همراه با کم‌فعالی مثانه

در افرادی که مشکل کم‌فعالی مثانه دارند (این مشکل اغلب در بیماران مبتلا به دیابت، ام اس، فلج اطفال، سفلیس و یا افرادی که جراحی‌های بزرگ در ناحیه لگن انجام داده‌اند، دیده می شود) ممکن است ماهیچه‌های مثانه در موقعی که نیاز است، منقبض نشوند. ماهیچه‌های اسفنکتر که در اطراف مجرای ادرار قرار گرفته‌اند نیز ممکن است به درستی کار نکنند. ممکن است این ماهیچه‌ها در زمانی که شما قصد تخلیه ادرار دارید، همچنان سفت بمانند. در صورتی که شما مشکل کم فعالی مثانه دارید، ممکن است فقط یک قطره کوچک ادرار از مثانه شما خارج شود و یا شما قادر به خالی کردن مثانه به طور کامل نباشید (احتباس ادراری). گاهی اوقات هم شما اصلاً نمی‌توانید مثانه خود را خالی کنید (احتباس ادراری).

تشخیص

بیماری مثانه عصبی در عمل، می‌تواند ناشی از مشکلات دستگاه عصبی و یا مثانه باشد. پزشک شما با انجام معاینات و آزمایش‌های خاصی، وضعیت سلامت هر دو این قسمت‌ها را بررسی می‌کند.

سوابق پزشکی

متخصص برای بررسی سوابق پزشکی شما، چند سؤال از شما می‌پرسد. این سؤالات در مورد علائمی که مشاهده کرده‌اید، زمان شروع آنها، بیماری‌هایی که در گذشته یا در حال حاضر به آن مبتلا بوده و هستید و داروهایی که معمولاً مصرف می‌کنید، خواهد بود. علاوه بر آن احتمالاً متخصص سؤالاتی در مورد رژیم غذایی و نوع و مقدار مایعتی که در طول روز مصرف می‌کنید، از شما خواهد پرسید.

معاینه بالینی

بالینی بر روی شما انجام می‌دهد تا عواملی که باعث بروز علائم مثانه عصبی در شما شده است را شناسایی کند. این معاینات در زنان می‌تواند شامل معاینه شکم، اندام‌های ناحیه لگن و مقعد باشد. در مردان نیز معاینه فیزیکی بر روی شکم، پروستات و مقعد انجام می‌شود.

تست پد

در جریان تست پد (Pad tet)، شما یک پد را می‌پوشید که رنگ مخصوصی بر روی آن وجود دارد و هنگامی که ادرار از مثانه خارج می شود و به پد می‌رسد، رنگ آن تغییر می‌کند.

عکس‌برداری

دقیق بیماری شما نیاز به انجام آزمایش‌های عکسبرداری مرسوم از قبیل اشعه ایکس و سی تی اسکن داشته باشد.

سایر آزمایش‌‌ها

آزمایش کشت ادرار: ممکن است پزشک یک نمونه ادرار از شما بگیرد و آن را برای تشخیص وجود عفونت یا خون در ادرار آزمایش کند.
اسکن مثانه: یک نوع آزمایش سونوگرافی است که نشان می‌دهد بعد از رفتن به توالت، چه مقدار ادرار هنوز در داخل مثانه شما باقی مانده است.
سیستوسکوپی: در جریان این آزمایش، پزشک یک لوله باریک مجهز به یک لنز کوچک را به داخل مثانه شما وارد می‌کند و احتمال اینکه علائم مشاهده شده در شما ناشی از عوامل دیگری غیر از عوامل عصبی باشد را بررسی می‌کند.
تست اورودینامیک: این تست، به منظور بررسی نحوه نگهداری و آزادسازی ادرار توسط مجرای ادرار تحتانی شما انجام می‌شود.

درمان مثانه عصبی

مثانه عصبی یک بیماری جدی است، اما اگر به دقت مراقب آن باشید و بهترین روش ممکن را برای درمان آن اتخاب کنید، می‌توانید بهبود زیادی را در کیفیت زندگی خود شاهد باشید. پزشک متخصص، بهترین درمان برای بیماری مثانه عصبی در شما را بر اساس موارد زیر انتخاب می‌کند:

سن، وضعیت سلامت عمومی و سوابق پزشکی شما
علت آسیب‌دیدگی عصب کنترل کننده مثانه
نوع علائم مشاهده شده در شما
شدت علائم
میزان تحمل شما نسبت به بعضی داروها، روش‌ها و درمان‌های خاص
دوره مورد انتظار بیماری در آینده

داروها

بعضی از داروهایی که ممکن است پزشک به منظور کمک به کنترل علائم مثانه عصبی برای شما تجویز کند، عبارت است از:

داروهای شل کننده مثانه
داروهایی که باعث افزایش فعالیت بعضی از اعصاب می‌شوند (بتانکول)
سم بوتولینوم
مکمل‌های گابا (GABA) یا گاما آمینوبوتیریک اسید
داروهای ضد صرع

مهارت‌ها یا تکنیک‌ها

ورزش‌هایی برای تقویت ماهیچه‌های کف لگن (ورزش‌های کگل)
ثبت یک برنامه روزانه منظم از زمان ادرار کردن، مقدار ادراری که هر بار از مثانه شما خارج می‌شود و تعداد دفعاتی که ادرار به صورت بی‌اختیار بیرون می‌ریزد. این کار به شما کمک می‌کند که بدانید چه موقع از روز باید مثانه خود را خالی کنید و چه موقع از روز بهترین زمان برای رفتن به توالت است.
سعی کنید علائم عفونت‌های ادراری از قبیل سوزش در هنگام ادرار، تب، درد پایین کمر در یک طرف بدن و نیاز مکرر به دفع ادرار را خیلی خوب بشناسید.

وسایل کمکی

بعضی افراد ممکن است به یک کاتتر یا سوند ادراری نیاز پیدا کنند. این وسیله به شکل یک لوله باریک است که در داخل مثانه قرار داده می‌شود. ممکن است لازم باشد که سوند ادراری شما:

برای همیشه در مثانه قرار داشته باشد (سوند ماندگار)
روزی ۴ تا ۶ مرتبه در داخل مثانه گذاشته شود تا از پر شدن بیش از حد مثانه شما جلوگیری کند (سوند متناوب)

جراحی

گاهی اوقات لازم است برای درمان مثانه عصبی، بیمار تحت عمل جراحی قرار بگیرد. روش‌های جراحی برای مثانه عصبی عبارتند از:

اسفنکتر مصنوعی
ابزارهای برقی که در نزدیکی اعصاب کنترل کننده مثانه کار گذاشته می‌شود (ایمپلنت) تا عمل تحریک ماهیچه‌های مثانه را انجام دهد.
جراحی اسلینگ
ایجاد یک شکاف (استوما) که ادرار از طریق آن به داخل کیسه مخصوصی بریزد (به این عمل اصطلاحاً انحراف ادرار گفته می‌شود)