سرطان مثانه

سرطان هنگامی اتفاق می‌افتد که سلول‌های طبیعی بدن دچار یک سری تغییرات تخریبی خطرناک یا بدخیم می‌شوند که باعث می‌شود به صورت غیر طبیعی رشد کنند و یا بدون کنترل عادی تکثیر شوند. سلول‌هایی که به شکل کم‌خطرتری تغییر می‌کنند، ممکن است همچنان به تکثیر خود ادامه دهند و تومورها یا غده‌هایی را در بافت‌های بدن تشکیل دهند. به این غده‌ها، تومورهای خوش‌خیم گفته می‌شود. تومورهای خوش‌خیم خاصیت متاستازی ندارند، یعنی از محلی که تشکیل شده‌اند، به سایر نقاط بدن گسترش پیدا نمی‌کنند. از بین سلول‌های مختلفی که بافت‌های مثانه را تشکیل می‌دهند، سلول‌هایی که سطح داخلی دیواره مثانه را می‌پوشانند، بیشتر در معرض سرطانی شدن هستند. هر یک از سه نوع سلولی که در بافت مثانه وجود دارند، می‌توانند به حالت سرطانی در بیایند. انواع مختلف سرطان مثانه نیز بر اساس نوع سلولی که سرطانی شده است، نامگذاری می‌شوند.

انواع

• کارسینوم اوروتلیال (سرطان سلول‌های بینابینی یا ترانزیشنال): این شایع‌ترین نوع سرطان مثانه است. سلول های بینابینی، سلول‌هایی هستند که در حالت طبیعی، داخلی‌ترین لایه آستر پوشاننده دیواره مثانه یعنی اوروتلیوم را تشکیل می‌دهند.
• کارسینوم سلول سنگفرشی: این نوع از سرطان معمولاً از سلول‌هایی ناشی می‌شود که در اثر التهاب یا تحریک طولانی مدت مثانه که به مدت چند ماه یا چند سال ادامه داشته است، به وجود آمده‌اند. این سلول‌ها به شکل توده‌های هموار و مسطح از سلول‌های به هم پیوسته رشد می‌کنند.
• آدنوکارسینوم: منشأ این نوع از سرطان در سلول‌های تشکیل‌دهنده غدد ترشحی می‌باشد. غدد ترشحی یک سری ساختارهای تخصص یافته هستند که مایعاتی از قبیل مخاط را تولید و آزاد می‌کنند.

سایر قسمت‌های مجرای ادراری معمولاً فقط از سلول‌های بینابینی (ترانزیشنال) پوشیده شده‌اند. سطوح داخلی دستگاه جمع‌آوری کننده ادرار در داخل کلیه‌ها، میزنای‌ها (لوله‌های باریکی که ادرار را از کلیه به مثانه منتقل می‌کنند)، مثانه و پیشابراه همگی توسط این سلول‌ها پوشیده شده‌اند. بنابراین خطر ابتلا به سرطان سلول‌های بینابینی کلیه و میزنای (مجرای ادراری فوقانی) در افرادی که به سرطان سلول‌های بینابینی مثانه دچار می‌شوند، بیشتر خواهد بود.

علل و عوامل خطرزا

---

سرطان مثانه ممکن است به علت تغییراتی که در سطح DNA یا ماده وراثتی سلول‌ها اتفاق می‌افتد، به وجود بیاید. این تغییرات می‌تواند باعث فعال شدن ژن‌های خاصی به نام آنکوژن‌ها شود. آنکوژن‌ها همان ژن‌هایی هستند که به سلول‌های طبیعی پیام می‌دهند که به شکل غیر طبیعی رشد و تکثیر کنند و زنده بمانند. از طرفی، تغییراتی که در DNA رخ می‌دهد ممکن است باعث خاموش شدن بعضی ژن‌های بازدارنده شود. ژن‌های بازدارنده ژن‌هایی هستند که تقسیم سلول‌ها را کنترل می‌کنند، اشتباهاتی که در حین ساخت DNA پیش می‌آید را اصلاح می‌کنند و مرگ سلول‌ها را نیز کنترل می‌کنند. تغییراتی که در ژن‌ها اتفاق می‌افتد می‌تواند از والدین به فرزندان به ارث برسد و یا حالت اکتسابی داشته باشد، یعنی به علت برخی عوامل خطرزا در یک فرد به وجود بیاید. چندین ماده شیمیایی از جمله موادی که در دود سیگار وجود دارد به عنوان عامل احتمالی سرطان (کارسینوژن) شناسایی شده‌اند. تحقیقات نشان داده است که عوامل زیر خطر بروز سرطان مثانه را افزایش می‌دهد:

• استعمال دخانیات
• مواجهه با مواد شیمیایی در محیط کار
• رژیم‌های غذایی حاوی مقاویر زیاد گوشت سرخ شده و چربی‌های حیوانی و عدم نوشیدن مایعات به مقدار کافی
• مصرف داروی دیابت به نام پیوگلیتازون (Actos) به مدت بیشتر از یک سال و شیمی درمانی با داروی سایکلوفسفامید (Cytoxan)
• پرتو درمانی در ناحیه لگن برای معالجه سرطان اندام‌های لگنی (پروستات، میزنای، رحم، روده بزرگ و راست روده)

مواردی که در بالا به آنها اشاره شد، آن دسته از عوامل خطرزا بودند که شما می‌توانید برای جلوگیری یا رفع آنها کاری انجام دهید. اما در مورد بعضی از عوامل خطرزا برای سرطان مثانه، هیچ کاری از دست شما ساخته نیست. مهم‌ترین این عوامل عبارتند از:

• سن: خطر ابتلاء به سرطان مثانه در سالمندان بیشتر است.
• جنسیت: مردان سه برابر بیشتر از زنان در معرض خطر ابتلاء به سرطان مثانه هستند.
• نژاد: خطر ابتلاء به سرطان مثانه در سفیدپوستان بسیار بالاتر از نژادهای دیگر است.
• التهاب مزمن مثانه: عفونت مکرر مثانه، سنگ مثانه، کاتتر ادراری ساکن (سوند فولی) و سایر مشکلات دستگاه ادراری می‌تواند موجب تحریک مداوم مثانه و افزایش خطر بروز سرطان مثانه به ویژه کارسینوم سلول‌های سنگفرشی شود.
• عفونت‌ ناشی از یک انگل (یک کرم) به نام شیستوزومیازیس می‌تواند خطر بروز سرطان مثانه را افزایش دهد.
• بیماری‌ها و نقص‌های مادرزادی
• سابقه ژنتیکی و فامیلی

علائم

شایع‌ترین علائم سرطان مثانه شامل موارد زیر است:

• ادرار خونی
• احساس درد یا سوزش در زمان ادرار کردن، بدون آنکه شواهدی از عفونت مجرای ادرار در بیمار وجود داشته باشد.
• تغییر در عادات دفع ادرار از قبیل تکرر ادرار یا احساس نیاز شدید به دفع ادرار بدون آنکه مقدار ادرار زیادی تولید شده باشد، مشکل در ادرار کردن و کم فشاری ادرار

البته داشتن این علائم لزوماً به معنی آن نیست که شما به سرطان مثانه مبتلا شده‌اید. در صورتی که هر یک از علائم فوق را در خود مشاهده کردید باید فوراً به پزشک مراجعه کنید. افرادی که در ادرار خود خون می‌بینند، به ویژه مردان مسنی که سیگار می‌کشند احتمال آنکه به سرطان مثانه مبتلا شده باشند خیلی زیاد است، مگر آنکه آزمایش‌های پزشکی خلاف آن را ثابت کند.

تشخیص

سرطان مثانه نیز مانند تمامی انواع سرطان‌ها در صورتی که به اندازه کافی زود تشخیص داده شود و اندازه آن کوچک باشد و به بافت‌های اطراف حمله نکرده باشد، به احتمال بسیار زیاد به صورت موفقیت‌آمیزی قابل درمان خواهد بود. رایج‌ترین آزمایش‌های غربالگری که برای سرطان مثانه انجام می‌شود، شامل مصاحبه پزشکی، بررسی سوابق پزشکی، معاینه بالینی، آزمایش تحلیلی ادرار، سیتولوژی ادرار وسیستوسکوپی می‌باشد. آزمایش‌های زیر نیز در صورتی که بیمار مشکوک به سرطان مثانه تشخیص داده شود، ممکن است بر روی او انجام شود:

• سی تی اسکن
• پیلوگرافی رتروگراد
• ام آر آی
• بیوپسی
• آزمایش ادرار
• نشانگرهای ادراری برای تومورهای سرطانی

اگر در داخل مثانه یک تومور سرطانی یافت شود، ممکن است آزمایش‌های بیشتری هم در زمان تشخیص و هم بعد از آن انجام شود تا مشخص شود که آیا سرطان به سایر قسمت‌های بدن نیز سرایت کرده است یا خیر. این آزمایش‌ها معمولاً عبارتند از:

• سونوگرافی
• رادیوگرافی قفسه سینه
• سی تی اسکن
• ام آر آی
• اسکن استخوان

درمان‌

برای اطلاع از روش‌های درمانی موجود برای سرطان مثانه و تعیین بهترین درمان‌ها برای خودتان، لازم است با منخصص اورولوژی مشورت کنید و سؤالات خود را از او بپرسید.

• متخصص اورولوژی انواع روش‌های درمانی و مزایا و معایب هر کدام را برای شما شرح می‌دهد و توصیه‌هایی را بر اساس منابع علمی منتشر شده و تجربه‌های شخصی خودش در مورد هر یک از درمان‌های موجود را به شما ارائه می‌نماید.
• روش درمانی مورد استفاده برای سرطان مثانه به نوع این سرطان و مرحله پیشرفت آن بستگی دارد. عواملی از قبیل سن و وضعیت سلامت عمومی شما و نیز اینکه آیا قبلاً برای درمان سرطان تحت معالجه قرار داشته‌اید یا خیر، همگی در تصمیم‌گیری در مورد روش درمان شما نقش خواهند داشت.
• بهترین روش برای درمان سرطان مثانه در شما پس از بحث و مشورت با پزشک و اعضای خانواده شما تعیین خواهد شد، اما تصمیم نهایی در این مورد به عهده خود شما خواهد بود.
• شما باید اطمینان حاصل کنید که تمامی جزئیات روش درمانی خود و علت انجام هر قسمت از این برنامه درمانی و انتظاراتی که می‌توان از این درمان‌ها داشت را به طور دقیق فهمیده‌اید. در مورد سرطان مثانه به طور خاص، آگاهی از عوارض جانبی ناشی از درمان سرطان اهمیت بسیار زیادی دارد.

درمان‌های استاندارد برای سرطان مثانه شامل موارد زیر است:

• جراحی و پرتو درمانی مهم‌ترین درمان‌های موضعی برای سرطان مثانه هستند. یعنی این روش‌ها فقط برای از بین بردن سلول‌های سرطانی در ناحیه محل درمان مناسب می‌باشند. بنابراین از جراحی یا پرتو درمانی می‌توان برای درمان بافت‌های سرطانی در خود مثانه یا بافت‌های نزدیک به آن در ناحیه لگن که احتمالاً سرطان به آنها نیز سرایت کرده است، استفاده کرد.
• شیمی درمانی یک روش درمان سیستمیک است. یعنی می‌تواند سلول‌های سرطانی را تقریباً در هر جایی از بدن که وجود داشته باشند، از بین ببرد.
• ایمونوتراپی نیز یک درمان موضعی است که شامل جایگذاری یک دارو در داخل مثانه به منظور از بین بردن سلول‌های سرطانی می‌باشد.

جراحی

عمل جراحی در حال حاضر به عنوان پُرکاربردترین روش درمان سرطان مثانه شناخته می‌شود. از جراحی برای درمان تمامی انواع سرطان مثانه و مراحل مختلف پیشرفت آن استفاده می‌شود. انواع مختلفی از جراحی‌ها برای درمان سرطان مثانه وجود دارد که نوع مناسب آن در هر موقعیت تا حدود زیادی به مرحله پیشرفت تومور بستگی دارد. روش‌های جراحی بسیار زیاد دیگری هم وجود دارند که هنوز از نظر علمی مورد تأیید گسترده قرار نگرفته و کاربرد وسیعی پیدا نکرده‌اند. به طور کلی انجام عمل جراحی مثانه می‌تواند کار سخت و پیچیده‌ای باشد. به همین دلیل است که بهترین نتایج از این عمل جراحی هنگامی حاصل می‌شود که توسط جراح باتجربه‌ای که هر ساله تعداد زیادی از این قبیل جراحی‌ها را انجام می‌دهد، اجرا شود. روش اصلی جراحی برای سرطان مثانه، جراحی سیستککتومی رادیکال نام دارد که طی آن، تمامی بافت مثانه و بخشی از ساختارهای دیگر اطراف آن برداشته می‌شود.

• در مردان، پروستات و کیسه‌های منی همراه با مثانه برداشته می‌شوند. بعد از انجام این عمل جراحی، دیگر در هنگام انزال، اسپرم و مایع منی از بیمار خارج نمی‌شود که به این حالت اصطلاحاً انزال خشک گفته می‌شود. همچنین ممکن است اعصابی که وظیفه ارسال پیام نعوظ آلت تناسلی را بر عهده دارند نیز بعد از عمل جراحی مثانه تحت تأثیر قرار بگیرند و در نتیجه بیمار دچار اختلال نعوظ شود.
• در زنان، رحم، تخمدان‌ها و قسمتی از آلت تناسلی برداشته می‌شود. به این ترتیب بیمار دیگر سیکل قاعدگی نخواهد داشت و نمی‌تواند باردار شود. علاوه بر آن، جراحی سرطان مثانه می‌تواند در عملکرد دستگاه جنسی و ادراری بیمار نیز اختلالاتی ایجاد کند.

در بعضی از بیماران ممکن است قبل از عمل جراحی سیستکتومی یک دوره شیمی درمانی هم انجام شود. این درمان که اصطلاحاً به آن شیمی درمانی « نئوادجوانت» گفته می‌شود، ممکن است توسط جراح شما و یا متخصص آنکولوژی تجویز شود. شیمی درمانی نئوادجوانت می‌تواند هر نوع سلول سرطانی میکروسکوپی که ممکن است به سایر قسمت‌های بدن گسترش یافته باشد را از بین می‌برد و در عین حال، اندازه تومور سرطانی در مثانه را نیز کوچک‌تر می‌کند تا برداشتن آن در عمل جراحی، راحت‌تر باشد. در صورتی که تشخیص پزشک آن باشد که بیمار علاوه بر جراحی برداشتن مثانه به شیمی درمانی هم احتیاج دارد، در مورد اینکه شیمی درمانی به صورت نئوادجوانت در زمان قبل از جراحی و یا به صورت ادجوانت بعد از عمل جراحی انجام شود، بر اساس شرایط خاص هر بیمار و با توافق خود بیمار، متخصص آنکولوژی و متخصص اورولوژی تصمیم‌گیری خواهد شد.

همچنین در موارد شدید افتادگی مثانه ممکن است نیاز به جراحی ترمیمی به نام ترمیم قدامی به منظور جابه‌جایی مثانه به طرف موقعیت طبیعی باشد. در این نوع جراحی، یک برش در دیواره واژن ایجاد شده و بافتی که مثانه را از واژن جدا می‌کند کشیده می‌شود.