رسوبات سیستم ادراری و سنگ ریزه: علل،علائم و درمان
از وجود موادی مانند ذرات سفید، سلول‌های مرده، پروتئین، باکتری، لکوسیت، گلبول سفید و … در ادرار با اصطلاح رسوبات ادراری یاد می‌شود. چنین موادی در بخش‌های مختلفی از سیستم ادراری مانند کلیه، مثانه و … ایجاد می‌شود. رسوبات سیستم ادراری عارضه‌ای شایع است، اما وجود آن در مقادیر بسیار زیاد نشانه ابتلا به بیماری‌های جدی محسوب می‌شود. میزان رسوبات موجود در ادرار و نوع آنها معمولاً به روش‌های مختلفی چون آزمایش ادرار، اندازه‌گیری و تعیین می‌شود.
رسوبات ادراری معمولاً بدون خطر است و ممکن است با علائمی چون درد و سوزش هنگام ادرار کردن و عدم شفافیت ادرار همراه باشد. البته دقت داشته باشید که رسوبات ادراری نشانه‌ای از وجود مشکلات مختلف در سیستم ادراری به شمار می‌رود که از آن جمله می‌توان به عفونت مجرای ادرار و بیماری‌های کلیه اشاره کرد. بنابراین به محض مواجهه با هرگونه مشکل در دستگاه ادراری در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید.
علائم
سنگ و رسوبات ادراری به راحتی با چشم غیرمسلح تشخیص داده نمی‌شود و وجود رسوبات معمولاً در آزمایش ادرار مشخص می‌شود. توصیه می‌کنیم در صورت مشاهده نشانه‌ها و علائم زیر به پزشک مراجعه کنید:
- تکرر ادرار، افزایش یافتن ناگهانی و شدید تعداد دفعات ادرار کردن
- تغییر رنگ ادرار و متمایل به صورتی یا قرمز شدن آن
- کف‌دار شدن یا عدم شفافیت ادرار
- درد هنگام ادرار کردن
- درد بدون سابقه پایین کمر
علل وجود رسوب در ادرار
شایع‌ترین دلایل وجود سنگ و رسوب در ادرار عبارت است از:
- عفونت‌های مجاری ادراری: بیماری‌های مختلفی وجود دارد که با آسیب زدن به سیستم ادراری باعث ایجاد رسوب می‌شود که شایع‌ترین آنها عفونت مجرای ادرار است. باکتری‌ها و دیگر عامل‌های بیماری‌زا از راه میزراه یا جریان خون وارد مجرای ادرار می‌شود.
- سنگ مثانه: سنگ مثانه به دلیل جمع شدن ادرار در مثانه ایجاد می‌شود. رسوبات ادراری به کریستال و به مرور به سنگ تبدیل می‌شود که همراه با ادرار از بدن خارج می‌شود.
- انباشته شدن ادرار در مثانه در مردان پی‌آمد بزرگ شدن پروستات است که افزایش سن یکی از عامل‌های آن محسوب می‌شود. پروستات بزرگ شده به میزراه یا مجرای خروج ادرار فشار می‌آورد و مانع از خروج راحت ادرار می‌شود. در نتیجه ادرار در مثانه جمع می‌شود.
- اما کاهش جریان ادرار در بانوان پی‌آمد ضعیف شدن و آسیب دیدن عصب‌ها و عضله‌های مثانه در اثر بارداری و ابتلا به عارضه‌هایی چون دیورتیکول مثانه است.
- پرتو درمانی‌های ملتهب‌کننده لگن و مثانه، استفاده از دستگاه‌های مربوط به سیستم ادراری مانند سوند، منتقل شدن سنگ کلیهبه مثانه و استفاده از وسایل ضدبارداری از دیگر علل انباشته شدن ادرار در مثانه و ایجاد سنگ مثانه به شمار می‌آید.
- دیابت: مقدار قند خون در بیماران دیابتی بالا است. گلوکز اضافی به صورت سنگ و رسوبات ادراری از بدن دفع می‌شود. به علاوه بدن معمولاً چربی را می‌سوزاند تا انرژی لازم را برای بیماران دیابتی یا رفع گرسنگی شدید تولید کند. در فرایند سوخت و ساز چربی برای تهیه انرژی فراورده‌های جانبی به نام کتون تولید می‌شود که همراه با ادرار به صورت رسوب از بدن خارج می‌شود.
- وجود خون در ادرار: به وجود گلبول‌های قرمز در ادرار هماچوری گفته می‌شود که یکی از شایع‌ترین علل رسوبات ادراری است. وجود خون در ادرار از علل متفاوتی چون انفارکتوس کلیه، عفونت مجرای ادرار، گلومرونفریت، تومور سیستم ادراری، بیماری کلیه، آسیب‌دیدگی یا صدمه دیدن هر یک از بخش‌های سیستم ادراری و یا استفاده بیش از حد از سوند یا دیگر دستگاه‌های مربوط به سیستم ادراری نشأت می‌گیرد.
- بیماری‌های کبدی: کبد ماده‌ای به نام بیلی‌روبین تولید می‌کند که به صورت رسوبات همراه با ادرار دفع می‌شود. وجود بیلی‌روبین در ادرار، به ویژه در مقادیر زیاد، از نشانه‌های ابتلا به بیماری‌های کبدی مانند انسداد مجرای صفرا و دیگر عارضه‌ها محسوب می‌شود. چنانچه اقدامی برای درمان بیلی‌روبین بالا صورت نگیرد، بیماری به زردی یا یرقان تبدیل می‌شود. بنابراین بیماران باید به سرعت برای درمان این عارضه به پزشک مراجعه کنند.
انواع رسوبات ادراری
کست
کست سلول‌هایی با شکل غیرعادی، لخته‌ها یا بخش‌هایی از سلول است که در ادرار پیدا می‌شود. هفت نوع کست متفاوت در صنعت پزشکی ثبت شده است که عبارت‌اند از: گلبول‌های سفید، کست‌های بافت پوششی یا اپیتلیوم، کست‌های دانه‌ای، گلبول‌های قرمز، کست‌های چربی و کست‌های مومی. وجود کست در ادرار بیماران دچار ناراحتی‌های کلیوی شایع است، نوع کست به مرحله بیماری بستگی دارد. برای مثال بیماران دچار ناراحتی‌های خفیف کلیه کست از نوع شفاف دارند. اگر کست به صورت رسوب در ادرار وجود داشته باشد، بیمار باید به سرعت تحت درمان قرار بگیرد، چون این مورد غالباً نشانه ابتلا به بیماری‌های جدی‌تر محسوب می‌شود.
سنگ ریزه‌های سفید
رسوب‌های سفید رنگ که باعث عدم شفافیت یا اصلاحاً ابری به نظر رسیدن ادرار می‌شود، البته برخی پزشکان معتقداند که وجود ذرات سفید در ادرار و عدم شفافیت ادرار هر یک مقوله‌ای جداگانه‌اند. عارضه‌هایی مانند رسوب کردن نمک منجر به مشاهده ذرات سفید رنگ در ادرار و عدم شفافیت ادرار می‌شود. ترشحات سفید میزراه نیز علامت مشکل جدی‌تری است که باعث رسوبات سفید ادراری می‌شود و حتماً باید برای درمان آن به پزشک مراجعه نمود. ذرات فسفردار نیز چنین رسوبات سفید رنگی را در ادرار ایجاد می‌کنند که طبیعی است. مخمر یا قارچ‌ها نیز سفید رنگ هستند و باعث عدم شفافیت ادرار می‌شوند.
سنگ ریزه‌های قرمز یا قهوه‌ای در ادرار
وجود ذرات قرمز یا قهوه‌ای در ادرار نیز ممکن است نشان‌دهنده بیماری‌های کلیه یا مثانه باشد. این رسوبات علامت ابتلا به بیماری‌هایی جدی است که باید توسط پزشک تشخیص داده شود. پزشک به منظور بررسی وجود خون، عفونت یا ذرات پروتئینی در ادرار دستور آزمایش می‌دهد.
تشخیص
غیرممکن است صرفاً با مشاهده علائم بتوان علت اصلی بروز آنها را تشخیص داد. برای تشخیص دلیل وجود رسوبات در ادرار باید آزمایش‌های ادراری مانند آزمایش وجود کتون در ادرار را انجام داد. نمونه ادرار در سانتریفیوژ قرار داده و چرخانده می‌شود تا رسوبات در انتهای لوله آزمایش ته نشین شود. سپس رسوبات از مایع جدا می‌شود و متخصص ناهنجاری‌ها را بررسی می‌کند. به این ترتیب علت وجود رسوب در ادرار مشخص می‌شود.
درمان رسوبات ادراری
پس از آن که ماهیت رسوبات ادراری در آزمایشگاه مشخص شد، پزشک آزمایش‌های دیگری را برای تعیین علت ایجاد آنها تجویز می‌کند. سپس بیماری اصلی برمبنای روش‌های استاندارد درمانی مداوا می‌شود.
- عفونت مجرای ادرار معمولاً با آنتی بیوتیک و مراقبت بیمار از خود درمان می‌شود.
- بیماری‌های کبدی با دارو درمان می‌شود، موارد شدید نیاز به پیوند کبد دارد.
- سنگ کلیه و سنگ مثانه با تجویز دارو و در نهایت جراحی به عنوان آخرین راه‌حل درمان می‌شود.
پیشگیری
متابولیسم نامناسب پروتیئن، مشکلات کلیه یا عارضه‌های متعدد دیگر از علل رسوبات سیستم ادراری محسوب می‌شود. علت اصلی مشکل هر چه باشد، بهترین رویکرد ارتقاء سبک زندگی، توجه به سلامت عمومی، رعایت رژیم غذایی سالم و ورزش کافی برای حفظ تناسب اندام و پایین نگه داشتن وزن بدن است. رژیم غذایی مناسب به تنهایی تاثیر مهمی بر سلامت بدن دارد و احتمال ابتلا به اختلال‌ها و بیماری‌های متعدد را کاهش می‌دهد. رژیم غذایی سرشار از میوه و سبزیجات از آنتی اکسیدان بالایی برخوردار است. اما مهم‌ترین فایده رژیم غذایی سالم این است که این مواد کلسترول انباشته شده در رگ‌های خونی را از جریان خون پاک می‌کند و گردش خون را بهبود می‌دهد. اگر گردش خون مناسب باشد، قلب سالم و جریان خون مواد مغذی کافی را به تمام اندام‌ها می‌رساند و به این ترتیب عملکرد مطلوب آنها را تضمین می‌کند.