جراحی پیوند کلیه: شرایط و عوارض
زمانی که کلیه از کار می‌افتد، درمان قطعی آن این است که کلیه سالم جایگزین کلیه آسیب‌دیده شود. برای درمان نارسایی کلیه دو نوع درمان دیالیز و پیوند کلیه انجام می‌شود. بسیاری از بیماران معتقداند که پیوند کلیه نسبت به دیالیز آزادی و راحتی بیشتری را به ارمغان می‌آورد و می‌توانند زندگی بهتری داشته باشند. اگر شما نیز با مشکل نارسایی کلیه مواجه هستید، یکی از راه‌هایی که به شما کمک می‌کند تا بهتر بتوانید درباره بهترین روش درمان تصمیم بگیرید، مشورت با افرادی است که پیش از این پیوند کلیه انجام داده‌اند. همچنین می‌توانید با پزشک، پرستار و اعضاء خانواده خود نیز مشورت کنید.
پیوند کلیه چیست؟
کلیه سالم در جراحی پیوند کلیه جایگزین کلیه‌ای می‌شود که دیگر عملکرد مناسبی ندارد. نقطه قوت جراحی پیوند این است که محدودیت‌ها و پرهیزهای غذایی بیمار را کاهش می‌دهد، البته بیمار باید همچنان رژیم غذایی سالمی را رعایت کند و وضعیت سلامت و انرژی خود را ارتقاء دهد. در واقع عمل موفقیت آمیز پیوند کلیه این امکان را برای بیمار فراهم می‌کند تا زندگی خود را به روال سابق و قبل از نارسایی کلیه ادامه دهد. اما نقطه ضعف پیوند کلیه همان عوارض و خطرهای جراحی است. بیمار باید تا زمان شروع به کار کردن کلیه جدید داروهای ضد پس زدن پیوند مصرف کند و مصرف این داروها عوارض جانبی به دنبال خواهد داشت. همچنین پس از پیوند احتمال ابتلا به عفونت و بعضی سرطان‌ها افزایش می‌یابد.
انواع پیوند کلیه
چنانچه پیوند قبل از شروع دیالیز انجام شود، از آن با اصطلاح پیوند کلیه بدون دیالیز قبلی (preemptive) یاد می‌شود و با انجام پیوند ضرورت دیالیز نیز از بین می‌رود. اگر پیوند مدت کوتاهی پس از از کار افتادن کلیه و شروع دیالیز انجام شود، پیوند از نوع زودهنگام خواهد بود. هر دو نوع مزایای خاص خود را دارند. پژوهش‌ها حاکی از آن است که پیوند کلیه بدون دیالیز قبلی یا پیوند زودهنگام بدون دیالیز یا پس از دیالیز کوتاه مدت وضعیت سلامت بیمار را در درازمدت بهبود خواهد داد. به علاوه روند زندگی بیمار در این شرایط مختل نمی‌شود و بیمار می‌تواند در زمان و پول خود صرفه جویی کند.
یافتن کلیه
کلیه اهدایی از کجا می‌آید؟
کلیه پیوندی یا اهدایی گاهی از فردی گرفته می‌شود که از دنیا رفته و کلیه سالم خود را پیش از مرگ اهدا کرده است؛ در این حالت اهدا کننده، متوفی است. اما گاهی اهدا کننده در قید حیات است. خویشاوندان نسبی، مانند برادر یا خواهر، یا سببی، مانند همسر، یا دوستان و حتی افراد غریبه می‌توانند اهدا کننده کلیه باشند. چنانچه کلیه اهدایی از فرد زنده گرفته شود، دو عمل بر روی اهدا کننده و گیرنده در یک روز انجام می‌شود. اهدا کننده کلیه می‌تواند با یک کلیه نیز مانند قبل از عمل به زندگی خود ادامه دهد. البته اهدا و پیوند کلیه جراحی مهمی هم برای اهدا کننده و هم برای دریافت کننده است و مانند هر جراحی دیگری با عوارض و خطراتی همراه است که لازم است بیماران قبل از جراحی پیوند کلیه از آنها مطلع شوند.
انجام پیوند
معاینه و ارزیابی
پزشک معاینه بالینی کاملی را انجام می‌دهد، سابقه پزشکی بیمار را بررسی می‌کند و برای اطمینان از سلامت عمومی بیمار آزمایش‌های و عکس‌برداری‌هایی را تجویز می‌کند. در مجموع هر آن چیزی که احتمال اثر گذاشتن بر پیوند را داشته باشد، به دقت بررسی می‌شود. مرحله ارزیابی پیوند کلیه بسیار جامع است و متخصصین به کمک بیمار اطلاعات کافی کسب می‌کنند تا مطمئن شوند که مشکلی برای پیوند کلیه وجود ندارد. در این بین بیمار می‌تواند با انجام سریع آزمایش‌ها و در تماس بودن با تیم پیوند روند درمان را شتاب بخشد. اگر به شما گفته شد که پیوند کلیه درمان مناسبی برایتان نیست، دلیل آن را جویا شوید و به مراکز دیگر نیز مراجعه کنید. به علاوه ممکن است در آینده شرایط لازم را برای انجام جراحی پیوند به دست بیاورید. به خاطر داشته باشید که فعال بودن و مراقبت از خود بهترین روش برای حفظ سلامتی است. اگر یکی از آشنایان تمایل به اهدای کلیه دارد، آن فرد باید تحت غربالگری قرار گیرد تا از سازگاری کلیه‌ها و سالم بودن آنها اطمینان حاصل شود. اگر پزشک پس از تمام این آزمایش‌ها و بررسی‌ها تشخیص دهد که گیرنده شرایط دریافت کلیه را دارد، در مرحله بعد باید کلیه مناسب پیدا شود.
چگونگی انجام جراحی پیوند کلیه
احتمالاً متعجب خواهید شد اگر بدانید که کلیه‌های خود بیمار معمولاً از بدن خارج نمی‌شود. جراح کلیه‌ها را در بدن باقی می‌گذارد، مگر آن که بنا به دلایل پزشکی لازم باشد که کلیه‌ها درآورده شود. کلیه اهدایی در پایین شکم یعنی در محلی قرار داده می‌شود که در آنجا می‌توان بهترین اتصال را بین کلیه پیوندی و رگ‌های خونی و مثانه برقرار کرد. قرار دادن کلیه جدید در شکم انجام درمان‌های آتی احتمالی را راحت‌تر می‌کند. جراحی پیوند کلیه حدود چهار ساعت طول می‌کشد. بیمار پس از جراحی پیوند کلیه درد دارد، اما بهتر است پس از حدود یک روز از تخت پایین بیاید. بیمار معمولاً پس از یک هفته بستری شدن مرخص می‌شود. اگر کلیه از اهدا کننده زنده گرفته شده باشد، فعالیت خود را به سرعت شروع خواهد کرد. اما کلیه گرفته شده از اهدا کننده متوفی اندکی دیرتر، دو تا چهار هفته بعد از جراحی پیوند کلیه یا حتی بیشتر، شروع به فعالیت می‌کند؛ بیمار در این شرایط باید تا زمان شروع به کار کلیه تحت دیالیز قرار بگیرد. جراح داروهای لازم پس از جراحی پیوند کلیه را تجویز می‌کند و روش مصرف و عوارض جانبی آنها را به بیمار اطلاع می‌دهد. اگر دیالیز ضروری باشد، بیمار پرهیزهای غذایی کمتری خواهد داشت؛ این کاهش محدودیت‌ها یکی از مزایای پیوند کلیه است.
پس از پیوند کلیه
مهم‌ترین مرحله پیوند کلیه پس از مرخص شدن بیمار شروع می‌شود؛ بیمار برای موفقیت آمیز بودن پیوند باید به طور مرتب، به ویژه ظرف یک سال نخست چک آپ شود. در ابتدا لازم است که چند بار در هفته آزمایش خون انجام شود. پس از مدتی چک آپ‌ها کمتر می‌شود، اما هنوز ادامه دارد تا پزشک از عملکرد مناسب کلیه بیمار و مقدار به اندازه داروی ضد پس زدن پیوند در بدن مطمئن شود.
نقاط ضعف
یکی از نقاط ضعف دریافت کلیه از اهدا کننده زنده این است که فرد سالمی باید تحت عمل جراحی قرار بگیرد و یک کلیه خود را از دست بدهد. اهدا کننده باید مدتی پس از عمل استراحت کند، مرخصی بگیرد و انجام بسیاری از فعالیت‌ها را متوقف کند. البته در سال‌های اخیر پیشرفت‌هایی موسوم به جراحی لاپاراسکوپی یا جراحی با حداقل تهاجم حاصل شده است که این امکان را برای جراح فراهم می‌آورد تا جراحی پیوند کلیه را با ایجاد برش‌های بسیار کوچک انجام دهد. به این ترتیب مدت زمان بستری شدن و دوران بهبود کاهش می‌یابد، بیمار درد کمتری تحمل می‌کند و سریع‌تر می‌تواند فعالیت‌های روزمره خود را دنبال کند. اهدا کننده زنده غالباً به دلیل ازخود گذشتگی خود و اهدا زندگی به بیمار دردمند روحیه بالایی دارد.
سوالات رایج
آیا جراحی پیوند کلیه بر روی بیماران مسن یا مبتلا به بیماری نیز انجام می‌شود؟
پیوند کلیه‌ای که بر روی بیماران مسن یا مبتلا به عارضه‌هایی چون دیابت انجام می‌شود، در بسیاری از موارد موفقیت‌آمیز است. البته معاینه و ارزیابی دقیقی باید برای آگاهی از عوارض احتمالی و نحوه مدیریت آنها انجام شود. پزشک توصیه‌هایی به بیمار می‌کند تا احتمال بروز عوارض را کاهش و احتمال موفقیت پیوند را افزایش دهد. برای مثال از بیمار خواسته می‌شود وزن خود را کاهش دهد یا سیگار را ترک کند. در صورت ابتلا به دیابت می‌توان پیوند پانکراس را نیز انجام داد. پزشک مناسب بودن پیوند پانکراس در کنار پیوند کلیه را بررسی می‌کند.
در صورتی که بدن کلیه جدید را پس بزند، چه اتفاقی می‌افتد؟
یکی از مهم‌ترین نکاتی که پزشک و بیمار به آن توجه دارند، پس زدن حاد یعنی وضعیتی است که بدن ناگهان سعی می‌کند تا کلیه پیوندی را پس بزند. از آنجایی که این مشکل علائم یا نشانه‌های خاصی ندارد، آزمایش خون باید به طور منظم به منظور بررسی عملکرد کلیه انجام شود. تب کردن، کاهش جریان ادرار، ورم، افزایش وزن و درد کلیه از علائم هشدار دهنده پس زدن کلیه به شمار می‌آید.
چه مدت پس از جراحی پیوند می‌توان در محل کار حاضر شد؟
زمان ازسرگیری فعالیت‌های روزانه به چگونه سپری شدن دوران بهبود، شغل بیمار و ابتلا به دیگر بیماری‌ها یا عارضه‌ها بستگی دارد. بسیاری از بیماران می‌توانند پس از حدود هشت هفته در محل کار حاضر شوند. تیم پیوند کلیه زمان دقیق شروع مجدد فعالیت‌ها را اعلام می‌کند.
آیا پیوند کلیه بر زندگی جنسی تاثیر می‌گذارد؟
آن دسته از افرادی که به دلیل بیماری‌های کلیه روابط جنسی رضایت بخشی نداشته‌اند، پس از پشت سر گذاشتن دوران بهبود جراحی پیوند بهبود قابل توجهی را در زندگی جنسی خود حس می‌کنند. به علاوه باروری (توانایی فرزندآوری) نیز معمولاً پس از پیوند کلیه افزایش می‌یابد. بسیاری از مردان و زنانی که پیوند کلیه انجام داده‌اند، بعدها لذت داشتن فرزندانی سالم را نیز تجربه کرده‌اند. درهر حال اگر قصد دارید به اعضا خانواده خود اضافه کنید، بهتر است در این زمینه با پزشک مشورت کنید. پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های مقاربتی جنسی (STDs) پس از پیوند کلیه بسیار مهم است.