جراحی برداشتن کلیه(نفرکتومی ساده و رادیکال): دلایل و عوارض
جراحی برداشتن کلیه یا نفرکتومی شامل حذف کامل کلیه یا بخشی از آن است. این عمل ممکن است شامل:
برداشتن بخشی از یک کلیه (نفرکتومی پارشیال)
برداشتن کامل یک کلیه (نفرکتومی ساده)
برداشتن کامل یک کلیه، چربی‌های اطراف آن و غده آدرنال (نفرکتومی رادیکال). در این موارد، گاهی اوقات غدد لنفاوی مجاور نیز برداشته می‌شود.
انواع جراحی برداشتن کلیه
دو نوع عمل نفرکتومی برای کلیه وجود دارد: برداشتن بخشی از کلیه (نفرکتومی پارشیال) و برداشتن کامل کلیه (نفرکتومی رادیکال). در نفرکتومی پارشیال یا جزئی، تنها بخش‌های بیمار یا آسیب‌دیده کلیه برداشته می‌شود. اما در نفرکتومی رادیکال، تمام کلیه همراه با بخشی از لوله‌ای که از کلیه به مثانه متصل است (مجرای ادرار) و غده‌ای که در بالای کلیه قرار دارد (غده آدرنال) و بافت‌های چربی اطراف کلیه برداشته می‌شود. وقتی که هر دو کلیه‌ها به طور همزمان برداشته می‌شود، عمل نفرکتومی دوطرفه نامیده می‌شود. عمل برداشتن یک کلیه سالم از فرد اهدا کننده به منظور پیوند کلیه، نفرکتومی قبل از اهداء کلیه نامیده می‌شود.
مراحل آمادگی نفرکتومی قبل از اهداء کلیه
برای آنکه شما به عنوان اهداء کننده کلیه تحت ارزیابی قرار بگیرید، باید سالم و فاقد بیماری‌هایی باشید که ممکن است منجر به نارسایی کلیه گردد. این بیماری‌ها شامل دیابت و فشار خون بالاست. فرد اهداء کننده کلیه ابتدا باید برای مطابقت گروه خونی خود با فرد گیرنده کلیه، مورد آزمایش قرار بگیرد. پس از تأیید گروه خونی، تیم پزشکان و متخصصین چندین تست دیگر را انجام خواهند داد. این تست‌ها به منظور یافتن عوارض احتمالی که می‌تواند باعث پس زدن کلیه جدید در بدن گیرنده کلیه شود و همچنین برای شناسایی هر گونه مشکلات سلامت در فرد اهدا کننده کلیه که ممکن است باعث عدم صلاحیت وی برای اهدای عضو گردد، انجام می‌‌گیرد.
چند هفته قبل از زمان تعیین شده برای عمل جراحی پیوند کلیه، پزشک معاینه جسمی کاملی را از فرد اهدا کننده کلیه انجام داده و قبل از بستری شدن وی در بیمارستان، دستورالعمل‌های مربوطه را توصیه خواهد کرد. همچنین یک مددکار اجتماعی با فرد اهدا کننده کلیه گفتگو خواهد کرد تا مطمئن شود که این اهدای عضو با میل و رغبت و بدون هر گونه اجبار و فشار انجام می‌شود. قبل از عمل، جزئیات کاملی در مورد مراحل جراحی، همراه با خطرات احتمالی و عوارض آن به بیمار ارائه خواهد شد.
جراحی برداشتن کلیه چگونه انجام می‌شود؟
جراحی نفرکتومی با روش لاپاراسکوپی
برخی از افرادی که برای برداشتن کلیه نیاز به جراحی نفرکتومی دارند، ممکن است برای انجام روش لاپاراسکوپی (روشی با حداقل تهاجم) مناسب باشند. جراحی لاپاراسکوپی شامل استفاده از لاپاراسکوپ (دوربین کوچک) است که از طریق یک سری برش‌های کوچک و یا “پورت” در دیواره شکم وارد بدن می‌شود. ابزار لاپاراسکوپ برای مشاهده حفره شکمی و برداشتن کلیه از طریق یک برش کوچک استفاده می‌شود. این عمل تحت بی‌هوشی عمومی (خواب کامل و بدون احساس درد) انجام می‌شود. در طی این عمل بیمار نیاز به سوند مثانه دارد و جراح هنگام بی‌هوشی کامل، آن را در بدن بیمار قرار داده و چند ساعت بعد از جراحی، سوند را از بدن بیمار خارج خواهد کرد.
با روش لاپاراسکوپی نتایج تکنیک‌های قدیمی جراحی قابل دستیابی است و این روش می‌تواند در هر دو عمل نفرکتومی کامل و نفرکتومی پارشیال انجام شود. استفاده از این روش برای نفرکتومی قبل از اهدای کلیه ارجحیت دارد.
مزایای استفاده از جراحی لاپاراسکوپی عبارتند از:
زمان بهبودی کوتاه
مدت بستری کوتاه‌تر
برش کوچک‌تر
عوارض کمتر بعد از عمل
جراحی برداشتن کلیه با روش لاپاراسکوپی نیازمند مهارت‌های خاصی است و در تمام بیمارستان‌ها انجام نمی‌شود. همچنین امکان انجام جراحی لاپاراسکوپی برای شما بستگی به وضعیت پزشکی و سلامت کلی شما دارد. شما می‌توانید در مورد گزینه‌های موجود برای جراحی نفرکتومی لاپاراسکوپیک با پزشک خود صحبت کنید.
جراحی نفرکتومی باز
جراحی برداشتن کلیه با روش باز به ندرت مورد نیاز است و تحت بی‌هوشی عمومی انجام می‌شود. برای این منظور جراح یک برش در شکم و یا در پهلو ایجاد می‌کند. در طی این روش ممکن است برداشتن یکی از دنده‌ها لازم باشد. جراح مجرای ادرار (لوله‌ای که ادرار را از کلیه به مثانه می‌رساند) و رگ‌های خونی را از کلیه جدا کرده و به این ترتیب کلیه برداشته می‌شود. سپس جراح محل برش را با بخیه می‌بندد.
مراقبت و بهبودی پس از عمل
بلافاصله بعد از عمل، تیم مراقبت‌های بهداشتی وضعیت شما را از نظر فشار خون و تعادل الکترولیت‌ها و مایعات بدن (که بخشی از آن توسط کلیه کنترل می‌شود) تحت کنترل دقیق قرار خواهد داد. به احتمال زیاد برای مدت زمان کوتاهی در دوران بهبودی خود باید از یک سوند ادراری (لوله تخلیه ادرار) در مثانه استفاده کنید.
ممکن است مقداری ناراحتی و بی‌حسی (ناشی از قطع اعصاب) در نزدیکی منطقه برش جراحی خود داشته باشید. در صورت نیاز داروهای ضد درد پس از عمل جراحی و در طول دوره بهبودی برای شما تجویز خواهد شد. ممکن است تنفس عمیق و سرفه برایتان دردناک باشد، زیرا محل برش نزدیک به دیافراگم شماست. انجام تمرینات تنفسی برای جلوگیری از عفونت ریه (ذات‌الریه) اهمیت زیادی دارد.
شما احتمالاً برای مدت ۱ تا ۷ روز در بیمارستان بستری خواهید شد، این مدت زمان بستگی به روش جراحی شما دارد. به محض اینکه احساس بهبودی می‌کنید باید انجام فعالیت‌های سبک را از سر بگیرید. اما به مدت ۶ هفته بعد از درمان باید از فعالیت شدید و بلند کردن اجسام سنگین اجتناب کنید. پزشکتان در مورد فعالیت‌های بعد از عمل، محدودیت‌ها و رژیم غذایی مناسب، شما را بیشتر راهنمایی خواهد کرد.
خطرات و عوارض
همه انواع جراحی با خطرات و عوارضی همراه هستند. عوارض احتمالی عمل جراحی نفرکتومی عبارتند از:
عفونت
خونریزی و نیاز به انتقال خون
عفونت ریه پس از عمل
واکنش‌های آلرژیک به بی‌هوشی (در موارد نادر)
همچنین در بیمارانی که با کاهش عملکرد و یا بیماری در بخش‌های باقی مانده کلیه خود مواجه می‌شوند، احتمال خطر اندکی برای نارسایی کلیه وجود دارد.
نکته مهم: شما با دو کلیه به دنیا آمد‌ه‌اید، اما بدن شما در واقع فقط به یک کلیه نیاز دارد. یک کلیه سالم می‌تواند به تنهایی کار دو کلیه را انجام دهد، اما اگر هر دو کلیه برداشته شود، انجام دیالیز یا پیوند کلیه برای زنده ماندن ضروری است.
خطرات ناشی از جراحی برداشتن کلیه به منظور پیوند کلیه بسیار اندک است. احتمالاً به این دلیل که تقریباً تمام افراد زنده اهدا کننده کلیه بعد از انجام آزمایش و ارزیابی دقیق پیش از عمل قرار می‌گیرند تا اطمینان حاصل گردد که آنها برای انجام این جراحی از سلامت کافی برخوردارند. اکثر مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که میزان مرگ و میر جراحی نفرکتومی قبل از اهدای کلیه حدوداً ۱ یا ۲ نفر در هر ۱۰۰۰۰ نفر می‌باشد. از هر ۱۰۰ نفر حدوداً ۱ یا ۲ نفر ممکن است بعد از عمل دچار عفونت زخم و یا عوارض بعد از جراحی شود و در حدود نیمی از این بیماران ممکن است برای درمان عارضه بعد از جراحی نیاز به عمل مجدد داشته باشند. اکثریت قریب به اتفاق اهدا کنندگان کلیه زندگی طولانی و سالمی را با یک کلیه خواهند داشت.
مراقبت از کلیه باقی مانده
برای بررسی چگونگی عملکرد کلیه باقی مانده، آزمایشاتی به طور منظم انجام خواهد شد. بیمار باید هر سال آزمایش ادرار و فشار خون را انجام دهد و آزمایشات عملکرد کلیه (میزان کراتینین و نرخ فیلتراسیون گلومرولی) را باید هر چند سال و یا مرتباً (اگر نتایج غیر طبیعی یافت شود) انجام دهد. همچنین بیمار باید آزمایش ادرار را به طور منظم برای بررسی دفع پروتئین انجام دهد. وجود پروتئین در ادرار به این معناست که کلیه مقداری آسیب دیده است.
افراد دارای یک کلیه باید از انجام ورزش‌هایی که همراه با خطر ضربات شدید و یا تصادم است، اجتناب کنند. این ورزش‌ها شامل بوکس، هاکی روی چمن، فوتبال، هاکی روی یخ، لاکراس، هنرهای رزمی، سوارکاری، فوتبال و کشتی، وهمچنین فعالیت‌های شدیدی مانند چتربازی است. هر فردی که تنها دارای یک کلیه است و قصد شرکت در این فعالیت‌های ورزشی را دارد، باید فوق‌العاده مراقب بوده و از لباس محافظ استفاده کند. بیمار همواره باید در نظر داشته باشد که از دست دادن کلیه باقی مانده یک وضعیت بسیار جدی و مهلک خواهد بود.