گرفتگی،چسبندگی و تنگی مجرای ادرار: علائم و درمان با/بدون جراحی
مجرای خروج ادرار (میزراه) معمولاً به اندازه کافی پهن است تا ادرار به راحتی از آن عبور کند و از بدن خارج شود. اما وقتی مجرای ادرار تنگ می‌شود، جریان ادرار محدود می‌شود و عارضه‌ای موسوم به تنگی یا گرفتگی مجرای ادرار پیش می‌آید. تنگی مجاری ادرار در میان مردان شیوع بالاتری دارد.
تنگی مجرای ادرار با علائم متعددی همراه است که شدت آنها از خفیف تا شدید متغیر است. بعضی از نشانه‌های این عارضه عبارت است از:
کاهش جریان ادرار یا کاهش حجم ادرار
تکرر ادرار و نیاز فوری به تخلیه ادرار (بی‌اختیاری فوریتی)
درد یا سوزش هنگام ادرار
ناتوانی در کنترل ادرار (بی‌اختیاری ادراری)
درد کمر و لگن یا درد در پایین شکم
ترشح مجرای ادرار
درد و ورم آلت تناسلی در مردان
خون در منی یا خون در ادرار
تیره شدن رنگ ادرار
احتباس ادرار (ناتوانی در ادرار کردن): این عارضه بسیار جدی است و نیاز به درمان اورژانسی دارد.
علل
تنگی مجرای ادرار معمولاً ناشی از التهاب بافت یا وجود بافت همبند جای زخمی است که عامل‌های متعددی می‌تواند عامل ایجاد آن باشد. پسران جوانی که تحت جراحی هیپوسپادیاس، عمل اصلاح کردن نقص شکل‌گیری مجرای ادرار، قرار گرفته‌اند و مردانی که از پروتز آلتاستفاده می‌کنند، بیشتر در معرض ابتلا به عارضه تنگی مجرای ادرار قرار دارند.
آسیب‌دیدگی ناحیه کشاله ران، بین دو ران، آسیب شایعی است که منجر به تنگی مجرای ادرار می‌شود. افتادن روی میله دوچرخه یا وارد شدن ضربه در نزدیکی کیسه بیضه مثال‌هایی از این نوع آسیب‌دیدگی دردناک است.
از دیگر علل احتمالی تنگی مجرای ادرار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- شکستگی لگن
- سوندگذاری
- تشعشع یا پرتودرمانی
- جراحی پروستات
تنگی مجرای ادرار علل دیگری دارد که به ندرت مشاهده می‌شود:
- وجود تومور در نزدیکی مجرای ادرار
- عفونت مکرر یا درمان نشده مجرای ادرار
- ابتلا به بیماری‌های مقاربتی (STIs) مانند سوزاک یا کلامیدیا
عامل‌های خطر تنگی مجرای ادرار
برخی آقایان بیش از دیگران در معرض تنگی مجرا قرار دارند. عامل‌های زیر احتمال بروز این عارضه را افزایش می‌دهد:
- یک یا چند بار سابقه ابتلا به بیماری‌های مقاربتی
- به تازگی استفاده کردن از سوند؛ سوند لوله منعطف کوچکی است که به منظور تخلیه ادرار از مثانه در بدن قرار داده می‌شود.
- ابتلا به اورتریت (ورم و تحریک مجرای ادرار) که عفونت یکی از عامل‌های آن است.
- بزرگ شدن پروستات
تشخیص
متخصص اورولوژی تنگی مجرای ادرار یا دیگر ناراحتی مثانه را با بهره‌گیری از روش‌های زیر تشخیص می‌دهد.
بررسی علائم و سابقه پزشکی
شرح حال بیمار و گزارش علائم از سوی وی نقش مهمی در تشخیص بیماری دارد. پزشک درباره بیماری‌ها و درمان‌های قبلی از بیمار می‌پرسد تا بتواند عامل‌های خطر را تعیین کند.
معاینه بالینی
پزشک با یک معاینه بالینی ساده آلت تناسلی مشکلاتی را تشخیص می‌دهد که نشان دهنده تنگی مجرای ادرار در زنان و مردان است. برای مثال قرمز بودن یا ترشح داشتن مجرای ادرار و سفت یا متورم بودن یک یا چند ناحیه از علائم تنگی مجرای ادرار محسوب می‌شود.
آزمایش
متخصص دستور انجام آزمایش‌های زیر را برای تشخیص قطعی تنگی مجرای ادرار می‌دهد:
- اندازه‌گیری سرعت جریان ادرار هنگام ادرار کردن
- آنالیز ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی ادرار به منظور تعیین وجود باکتری یا خون در ادرار
- سیستوسکوپی
- اندازه‌گیری دهانه مجرای ادرار
- آزمایش جهت تشخیص ابتلا به سوزاک و کلامیدیا
روش‌های درمان تنگی مجرای ادرار
درمان تنگی مجرای ادرار در زنان و مردان با توجه به شدت عارضه انجام می‌شود.
درمان غیرجراحی
- روش اصلی درمان گشادتر کردن مجرای ادرار با استفاده از وسیله‌ای به نام دیلاتور است. این درمان سرپایی است و لازم نیست بیمار شب در بیمارستان بستری شود. پزشک در ابتدا سیم کوچکی را از راه مجرای ادرار وارد مثانه می‌کند و شروع به گشاد کردن مجرا می‌کند. به مرور دیلاتورهای بزرگتری به کار برده می‌شود و به این ترتیب مجرا به تدریج گشاد می‌شود.
- سوندگذاری دائمی درمان غیرجراحی دیگری است که معمولاً در موارد شدید انجام می‌شود. این درمان با خطرهایی چون تحریک مثانه و عفونت مجاری ادراری همراه است.
انحراف جریان ادرار
سوند در مثانه قرار داده می‌شود تا جریان ادرار را منحرف و تخلیه کند. این درمان به ندرت و به عنوان آخرین راه‌حل انجام می‌شود.
جراحی
چندین درمان جراحی برای رفع تنگی مجرای ادرار در مردان و زنان وجود دارد که بعضی از آنها تهاجمی و بقیه غیرتهاجمی هستند. درمان مناسب با توجه به محل، طول و شدت تنگی و گرفتگی و همچنین عوارض و مزایای هر روش توصیه می‌شود.
درمان‌های جراحی متداول تنگی مجرای ادرار عبارت است از:
- گشاد کردن (دیلاتاسیون) مجرای ادرار
- اورترومی داخلی حین مشاهده مستقیم داخل مجرا (DVIU)
- استنت‌گذاری مجرا
- ترمیم باز مجرای ادرار
گشاد کردن مجرای ادرار روشی است که معمولاً برای درمان تنگی مجرای ادرار به کار برده می‌شود. هدف از این درمان کشیدن بافت همبند بدون آسیب زدن به پوشش داخلی پیشابراه است. این عمل را می‌توان تحت بی‌حسی موضعی در مطب یا تحت بیهوشی عمومی در اتاق عمل انجام داد. جراح میله‌های باریکی را با قطر افزایشی به آرامی از نوک آلت وارد مجرای ادرار می‌کند تا بتواند تنگی پیشابراه را بدون آسیب زدن به آن برطرف کند. گاهی لازم است که به دلیل تنگ شدن مجدد مجرا این عمل هر از گاه تکرار شود. هر چه تنگی کوتاه‌تر باشد، احتمال عود کردن آن پس از درمان کمتر است. متخصص در صورت لزوم روش انجام عمل را به بیمار توضیح می‌دهد و وسایلی مانند میله، ژل لوبریکانت (لغزاننده) و ژل بی‌حس کننده را در اختیارش قرار می‌دهد تا در صورت لزوم گشاد کردن میزراه را در خانه انجام دهد. خطر ناشی از دیلاتاسیون مجرا این است که ممکن است تنگی مجرا در درازمدت بیشتر شود.
دوران بهبود پس از جراحی رفع تنگی مجرای ادرار
دوران بهبود پس از جراحی به نوع عمل انجام شده، مدت زمان کاتتریزاسیون، تشخیص جراح و وضعیت سلامت عمومی بیمار بستگی دارد. سوند (سوند فولی) تقریباً پس از تمام جراحی‌ها در آلت باقی می‌ماند؛ مدت زمان ماندن سوند به نوع عمل و نظر جراح بستگی دارد. سوند عموماً حداقل یک هفته در آلت باقی می‌ماند. در بعضی موارد لوله سوپراپوبیک نیز علاوه بر سوند در جای خود باقی می‌ماند تا به تخلیه ادرار کمک کند، سوپراپوبیک لوله‌ای است که از پایین شکم وارد مثانه می‌شود. مدت زمان سوندگذاری در درمان‌های با تهاجم کمتر کوتاه‌تر است. ناراحتی ناشی از درمان نیز بسته به این که درمان غیرتهاجمی، دیلاتاسیون مجرا و یورتروتومی داخلی انجام می‌شود، متغیر است. دوران بهبود در جراحی‌های گسترده‌تر مانند یورتروپلاستی طولانی‌تر است و به گستردگی جراحی بستگی دارد. درمان‌هایی مانند دیلاتاسیون مجرا و یورتروتومی داخلی عمل‌هایی سرپایی هستند، حال آن که در صورت انجام ترمیم‌های پیچیده‌تر بیمار باید شب را بستری شود.
چشم انداز درازمدت
پیش‌آگهی بسیاری از بیماران پس از درمان تنگی مجرای ادرار مناسب است. چنانچه تنگی مجرای ادرار نتیجه بافت همبند باشد، درمان‌های بیشتری باید انجام شود.
تنگی مجرای ادرار گاهی به دلیل گرفتگی کامل مجرا باعث احتباس ادراری یعنی ناتوانی در تخلیه ادرار می‌شود. احتباس ادراری عارضه‌ای خطرناک است؛ بنابراین به محض مواجهه با علائم تنگی مجرای ادرار و احتباس ادراری با پزشک تماس بگیرید.
پیشگیری
پیشگیری از تنگی مجرای ادرار در مردان و زنان همواره امکان‌پذیر نیست. از آنجایی که بیماری‌های مقاربتی یکی از علل تنگی مجرای ادرار است، داشتن رابطه جنسی ایمن و محافظت شده از بروز بعضی موارد تنگی مجرای ادرار جلوگیری می‌کند. با این حال نمی‌توان از تمام آسیب‌دیدگی‌ها و ابتلا به دیگر بیماری‌های عامل تنگی مجرا جلوگیری کرد.
نکته مهم، مراجعه سریع به پزشک در صورت مواجهه با علائم تنگی مجرای ادرار است. درمان سریع مشکل بهترین روش پیشگیری از عوارض جدی این بیماری است.